اشاره
استاد اصغر طاهرزاده، متولّد سال 1330 در شهر اصفهان است. او پس از اخذ دیپلم در سال 1350، وارد دانشگاه اصفهان شد و به تحصیل در رشته زمین شناسی پرداخت. پس از فراغت از دانشگاه، به مطالعات حوزوی روی آورد و به توصیه شهید بهشتی، به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد. این در حالی بود که هم زمان، به تحصیل علوم حوزوی در حوزه علمیه قم می پرداخت. او طیّ سال های پیش از انقلاب اسلامی، با شناخت نهضت اسلامی و فلسفه قیام حضرت امام خمینیرهبه عنوان رهبر نهضت، مبارزات دامنه داری را علیه رژیم شاه آغاز کرد که تا پیروزی انقلاب نیز استمرار داشت. از مسئولیت های اجرایی وی در نظام جمهوری اسلامی، می توان به معاونت پرورشی، مدیر کلّ آموزش و پرورش و مدیر کلّ بنیاد شهید استان اصفهان اشاره کرد. استاد طاهرزاده، سالیان متمادی است که جلسات منظمی در تفسیر قرآن و هم چنین شرح روایات معصومیندر دانشگاه ها، مراکز و محافل علمی دارد. از او بیش از 50 عنوان کتاب در موضوعات مختلفی؛ از قبیل تفسیر قرآن، شرح نهج البلاغه، اصول عقاید، اخلاق اسلامی، آداب سلوك قلبی و مباحث مربوط به انقلاب اسلامی، تمدن شیعه و غرب شناسی، منتشر شده است. «عالم انسان دینی»، «ده نکته از معرفت نفس»، «ادب خیال، عقل و قلب»، «مبانی معرفتی مهدویت»، «انقلاب اسلامی؛ بازگشت به عهد قدسی»، «فرهنگ مدرنیته و تمدن»، «تمدن زایی شیعه»، «از برهان تا عرفان» و «جایگاه و معنی واسطه فیض»، از جمله آثار اوست.
امروزه یکی از مهم ترین دغدغه های بشر در حوزه علوم انسانی، به خصوص علوم دینی، مقوله «کارکردهای دین در حیات بشر» و به عبارتی، «وجه تمایز دو عالَم دینی و غیردینی» است. کتاب «عالم انسان دینی» که به قلم استاد اصغر طاهرزاده به نگارش درآمده، از جمله آثار مفیدی است که در عین اختصار و بساطت سخن، به خوبی، به بحث در این مسئله پرداخته و ابعاد آن را روشن می سازد. این کتاب در دو بخش کلّی تنظیم شده و در انتها نیز با پاسخ به چند پرسش مهم، خاتمه می یابد. «ساختار عالم دینی و اجزای آن»، محتوای بخش نخست و «معرفی عالم دینی و مشخصات آن» هم، فصول بخش دوم را تشکیل می دهد.
استاد طاهرزاده در ابتدا به ارائه تعریفی اجمالی از عالم دین و انسان دینی می پردازد و سپس در مقام قیاس آن با عالم و بشر غیردینی، با ذکر تمثیل های ساده و متعدّد، به تفصیل پیرامون آن سخن می گوید. او سرگردانی و تحیّر برخی آدمیان را در جهان هستی، ناشی از عدم درک صحیح سرای حیات می داند که با کسب معرفت نسبت به آن، به راحتی قابل حل است. به اعتقاد وی، مرکز ثقل وجود هر فرد، در پرتو وحدت وجود محض، قابل تعریف است و زیستی غیر از این، به پوچی و تهیگی می انجامد.
نویسنده بر آن است که اگر بر فرض هم شخصی، دیندار باشد، ولی داخل در عالم دینی نشود، به هسته و مغز دین دست نیافته و در عوالم کاذب سیر می کند. تمام گرفتاری های انسان، ناشی از عدم ادراک یا درک ناصحیح است. آن کس که در فضای عالم دینی، تنفس نمی کند، در عدم و نیستی است؛ اما از آن جا که به وهم و خودانگاری مبتلاست، نیستی ها را هستی می پندارد. از آن سو کسی که به وجود محض عالم راه یابد و در آن سیر کند، به هستی گرائیده و وجودی نوین می یابد. وی در ادامه، در مقام تبیین وجود محض خداوند متعال، وصول به حق تعالی و رسیدن به درجه کمال را به واسطه عبودیت، امکان پذیر می داند. مصادیق و عناوین کثیر را به ساحت حضرت ربوبی، راه نیست و کثرات، همگی تجلّیات و تعیّنات وجود واحدند. او با ذکر مثال های متعدّد از رفتارها و آداب برخی انبیاء و اولیای الهی، سبک زندگی افراد دین مدار را در عالم دینی، به خوبی تشریح کرده و چنین محیطی را قابل دسترسی برای همگان می داند.
ماحصل شناخت عوالم دینی را می توان در سه امر برشمرد: 1- نارضایتی انسان ها از فرهنگِ به ظاهر متمدّن غربی و بی رغبتی نسبت به آن، 2- گزینش عالم دینی در فضایی که به مظاهر فریبنده عوالم دیگر آلوده شده است، 3- لذت بردن از عالم دینی به واسطه درک درست آن و رسیدن به ثبات و اصل حقیقت. حرکت در مسیر و ورود به عالم وحدت، در پی عبادت صحیح، مستمر و مداوم حاصل می شود؛ چرا که انسان دینی در میان انواع کثرات و بازار تنوّعات، تنها یک وجود محض را شهود کرده و ممارست بر عبادت، میل به نقطه اتصال را در او تقویت می کند. در این صورت است که بشر، جایگاه «لیس کمثله شیء» (شوری:11) را به درستی درمی یابد. در این مسیر، تمحّض در قرائت ادعیه و اوراد مأثور، جهت تثبیت در عالم دینی، میسّر و مؤثّر است. نویسنده در ادامه سخن، با نقل روایتی از پیامبر اکرمص، به زیبایی تمام، عالم دینی و خاصیت آن را بازگو می کند؛ این که عجله و اضطراب، از شیطان است و صبر و آرامش، از پروردگار یکتا (برقی، المحاسن، دارالکتب الإسلامیه، 1371، ج1: 215). علّت اش آن است که چون شیطان از مقام پیشین خود و از جایگاه اصلی خویش نزد خداوند، طرد شد، سرشار از اضطراب و تشویش گشت. به عکس، هر که به خدا و جایگاه عالم دینی، نزدیک شود، از صبر و آرامش و تأنّی الهی برخوردار می گردد.
استاد طاهرزاده، شناخت عالمان مخلص دینی را یکی دیگر از طرق ورود به عالم دینی می داند؛ چه این که آن ها چراغ های فروزان آسمان دین اند. البته ذوات مقدّس معصومین، مقامی بس بالاتر و پیش تر از علما دارند که جایگاه ایشان، عین اتصال به عوالم غیب و آخرت بوده و تمامی آداب و سنن شان، در تطابق با عالم قیامت می باشد. حضرات معصومین، خُردکننده بت های جاهلیت بشری و اصنام نفسانی و دست ساخته آدمیان هستند. آن ها منجی عالم انسانی بوده و بشر را از بحران زدگی و روزمرّگی، نجات می دهند.
نویسنده در بخش دوم کتاب، به معرفی عالم دینی و مشخّصه های ممتاز آن می پردازد و با یادآوری عظمت روح انسانی و جایگاه نفس آدمیت، تجرّد روح را ارزشمند توصیف کرده و آن را در پیوند با عالم دینی، مورد تأیید و تأکید قرار می دهد. او معتقد است که انسان با دفع توهّمات و خیالات و رفع موانع مادی و دنیوی، به نوعی شهود می رسد که در واقع، همان برگشت به خویشتن است. در این فرآیند است که فرد به مرحله خودشناسی و کمال معنوی می رسد. کسب مقام عبودیت در راستای ربوبیت در عالم دینی تحقق می پذیرد و انسان، سرانجام به وطن مألوف و گمگشته خود رجعت می کند؛ این حالت، شیرین ترین لحظات زندگی آدمی را رقم می زند. بشر همواره باید خود را در این حال، به صورت «آماده باش» نگه دارد تا مبادا دچار انقطاع از عالم دینی شود.
به یادآوری وجوه اشتراک و افتراق حوزه علمیه و دانشگاه، از دیگر مباحث مطرح شده در کتاب است که به باور نویسنده، حوزه علمیه به لحاظ هدف، جایگاهی فراتر و والاتر از دانشگاه دارد. وی در انتهای کتاب نیز با ارائه پرسش های مختلف، ذهن مخاطب را به کنکاش واداشته و جایگاه او را در عوالم گوناگون، مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد. او با ذکر برخی شواهد مثال از سیره علمای سلف، همگان را به سیر در جهت وحدت وجود خداوند و پالایش از رذایل اخلاقی و نفسانی در جهان آفرینش فرامی خواند. انسان در این مسیر می تواند با گذر از دنیای چیستی، به عالم هستی برسد.
در پایان خاطرنشان می کنیم کتاب ارزشمند «عالم انسان دینی» برای نخستین بار در سال 1388، به همت گروه فرهنگی المیزان و توسط انتشارات لبّ المیزان، در 94 صفحه منتشر گردید.